ორჰან ფამუქის - სტამბოლი, ერთი შეხედვით ცივი და პიქრუში. მიუახლოვდები და იმწუთას გასაგები ხდება - ეს სევდიანი ქალაქია, იგი ატარებს სევდას თავისი მაცხოვრებლების მიმართ...

სევდიანია იმიტომ, რომ ოდესღაც უფრო დიდი, უფრო მნიშვნელოვანი, უფრო - მსოფლიო დედაქალაქი იყო. სტამბოლი წუხს წარსულზე და სწორედ ეს აქცევს მას ასეთ სევდიან ქალაქად.

ისმის ხმაური, ბავშვები სახლის პარმაღებთან სხედან, ფანჯრებიდან მოხუცი ქალებს თავი აქვთ გამოყოფილი და ტურისტებს ათვალიერებენ, ოფიციანტები კაფეებიდან თითქოსდა სათამაშო მაგიდებითა და სკამებით გამოდიან, იმიტომ რომ ასეთი ადგილია. ესალმებიან ყველას, ვინც კი გაივლის და გამოივლის.

აქ შეიმჩნევა განსაკუთრებული ფერი, სტამბოლის ფერი, რომელიც ხიბლავს მზერას, აღძრავს ტკბილ და სევდიან მოგონებებს.

ძალიან უცნაური ქალაქი - სკოტოპრიგონიევსკი, რომელიც უბრალოდ, ბუნებაში არ არსებობს, სპეციალურად არის არჩეული, თუმცა ჩვენ ვიცით, რომ დოსტოევსკიმ ამ ქალაქის პროტოტიპად - სტარაია რუსა აიღო. ამ ქალაქში შემდგომში რამდენჯერმე გადაიღეს „ძმები კარამაზოვები“.

ერთი სიტყვით, მოქმედება ხდება სტარაია რუსაში, ანუ სკოტოპრიგონიევსკში. რატომ? იმიტომ, რომ რუსები ცდილობდნენ ეჩვენებინათ, თითქოს მხოლოდ პეტერბურგი და მოსკოვი იყო გარყვნილი, პროვინცია კი სულიერად დაახლოებით ისეთივე სუფთა, როგორიც სამხრეთი - უილიამ ფოლკნერის რომანების დასაწყისში, მანამ სანამ კრიზისი დაიწყება.

სკოტოპრიგონიევსკში კრიზი უკვე ჩავლილია და ქალაქი ისეთი საშინელი ჭაობია, რომლის მსგავსი ვერც პეტერბურგი იქნება და ვერც მოსკოვი.

„მაღაროს-კარია. დუქნები აყეფებულან. ფშავლები ღრეობენ. როს დაინახეს პატარძლის ამალა, ერთმა ფშაველმა მეორეს ლექსი შეუმღერა.

ვნებიან სიტყვით გაჰკაწრეს „დედოფლის“ კდემა, ეს იყო ფშაური ხუმრობა. ვაჟა ცხენიდან მოსწყდება ამის გამგონე. შეეჭრება დუქანში „ჭკვა დაუმჯდარ“ მათრევლებს. იძრობს რევოლვერს, მაგრამ ისევ ჯიბეში იდებს, რადგან მოწინააღმდეგე ხანჯლით აპირებს შებმას. ხანჯალს ხანჯალი უნდა დახვდეს. ვაჟა უხანჯლოა. სტაცებს იქვე ვიღაცას ხანჯალზე ხელს. ამოაძრობს სწრაფად და თავხედ ფშაველს ყურს ჩამოათლის” - ასეთია მისი ბუნება.

„როცა „ივერიის“ რედაქციაში ვაჟას „გველი ჭამია“ წაიკითხეს, აღიძრა ლაპარაკი, გაგზავნილ იყო იგი საზღვარ გარეთ განსავითარებლად, ევროპიული განათლების მისაღებად.

ილია ჭავჭავაძემ თურმე ხელები გაასავსავა, ვაი შენ ჩემო თავო! ეგ არ გამაგონოთ, სამუდამოდ დავკარგამთ ამ დიდის ნიჭის პატრონსა; ევროპაში ფილოსოფიას გამოეკიდება და ამ დიდებულ ჩანგს კაჩხაზე ჩამოჰკიდებსო!.. დაანებეთ თავი, იყოს ფშავეთში და განაგრძოს თავისი შემოქმედებაო.

ასეც მოხდა. ვაჟას შემდეგ ილიამ თურმე სთქვა: „ჩვენ მოგონილი პოეტები ვართ, აი პოეტი ვაჟაა, რომელმაც მთელი მთა აალაპარაკა, სიპ ქვასაც კი ხმა ამოაღებინაო“.

ასე ფიქრობდა ილია, აკაკის კი არ მოსწონდა მთების, ვაჟას ხმა - „მესტვირე მე ენას მიწუნებსო”, - უთქვამს შეზარხოშებულ მთის შვილს აკაკიზე...

ჩვენი მწერალი დიდ ყურადღებას აქცევს სახელების მაგიას. მაგალითად, თბილისი არ ფიგურირებს არცერთ ლიტერატურულ ნაწარმოებში ისე, რომ ვიგრძნოთ ეს ქალაქი - თუ არა „სამოსელ პირველში“. აქ მას უბრალოდ - „ლამაზ-ქალაქი“ ჰქვია.

„ლამაზ-ქალაქი“, რომელიც თბილისისა და ქუთაისის ნიშნებს ატარებს, გაცილებით უფრო თბილისური და ქუთაისურია, ვიდრე თბილისი და ქუთაისი სინამდვილეში. დოჩანაშვილმა ეს რომანი სულ ნაცნობი ხალხით დაასახლა და თითოეული იმ ადამიანის უკან, რომელიც „ლამაზ-ქალაქში“ ცხოვრობს, კონკრეტული ისტორიული პირი დგას.

სამივე ქალაქი: „ლამაზ-ქალაქი“, „კამორა“ და „კანუდოსი“ - სამივე ერთი ადგილია, ჩვენი საქართველოა, ყველგან თბილისია. „ლამაზ-ქალაქი“ ის თბილისია, რომელსაც ვიცნობთ; „კამორა“ - ის, რომელიც არ გვინდა დავინახოთ, მაგრამ რომელშიც ვცხოვრობთ; ხოლო „კანუდოსი“ არის ის, რაც უნდა ყოფილიყო...